Создай своё будущее-читай!

Наш адрес: с. Кызыл-Мажалык, Хомушку Василия, 80.
b-h.ckb@mail.ru

2025 — Год защитника Отечества

Доступность и актуальность информации о деятельности библиотек, размещенной на территории организации

Календарь знаменательных и памятных дат кожууна

Чогаалчы, башкы, очулдурукчу — 70 харлаан

Башкы, чогаалчы, Россияныӊ болгаш Тыва Республиканыӊ чогаалчылар Эвилелдериниң кежигүнү, Россияныӊ журналистер Эвилелиниӊ кежигүнү (1999), Тыва Республиканыӊ культуразыныӊ алдарлыг ажылдакчызы, Тываныӊ Улустуӊ чогаалчызы (2022), Барыын-Хемчик кожууннуң хүндүлүг хамаатызы Мария Амын-ооловна Күжүгет бо хүн төрүттүнген хүнүн демдеглеп эрттирип турар.
Ол Барыын-Хемчик кожууннуң Биче-Аяңгатыга 1955 ч. март 22-де тɵрүттүнген. Чаш болгаш элээди чылдары өскен төрээн суурунга эрткен база аңаа ортумак школаны дооскан. Кызылдың күрүнениң башкы институдунуң тыва дыл болгаш чогаал салбырын чедиишкинниг дооскаш, Барлыктың, Тээлиниң, Ак-Довурактың школаларынга орус, тыва дыл кичээлдерин эрттирип, башкылап ажылдаан. 1997 ч. эгелеп Тываның күрүне университединиң тыва дыл, литература кафедразының улуг башкызы болгаш литературлуг музейниң тургузукчузу болгаш удуртукчузу. Тыва дылдыӊ болгаш чечен чогаалдыӊ бурунгаар сайзыралы, келир үеде салым-чолу дээш, сагыжы аарып, ак сеткилдии-биле бедик көдүрлүүшкүннүг ажылдап чоруур. Ол чымыш ижи хайныккан башкылаашкын ажылында, тыва чечен чогаалдың оруунда бодунуң катаптаттынмас арга-дуржулгазы болгаш онзагай үнү-биле чоннуӊ, сургуулдарның, эш-өөрүнүң хүндүткелин чаалап ап чоруур башкы, чогаалчы.

М. Күжүгет – амгы тыва чечен чогаалда элээн билдингир апарган херээжен чогаалчы. Ол «Сактыышкыным чадаганы» (1994), «Салымымныӊ кавайы» (2000), «Идегел» (2005), «Анайжыгаш» (2007), «Сеткилим орбазында» (2009), «Хайыра» (2015), «Чуртталганыӊ чуузазы» (2007), «Бүрү болгаш мен» (2020), «Дүңгүр ыры» (2005) деп номнарның автору. Ук номнарга хамаарыштыр чогаал шинчилекчилери бедик үнелелди берген. Чогаалчының таалыңында амгы үеде чырыкче үнеринге белеткенип алган номнары удавас номчукчуларны өөртүрү чугаажок.

Мария Күжүгет чогаал бижииринден аӊгыда очулга ажылын база кылып чоруур.

А. Ахматованыӊ, М. Цветаеваныӊ, Э. Цаллагованыӊ, Рубоко Шонуӊ, Сайгёнуӊ, Р. Гамзатовтуӊ, Р. Вережаныӊ, Г. Сафиеваныӊ дээш, ѳске-даа сураглыг чогаалчыларныӊ шүлүктерин болгаш проза чогаалдарын тыва дылче очулдурган. Ол ышкаш очулга ажылынга хамаарыштыр «Ыдык Библияны», «Шенелделиг психология» деп 3-6 класстарныӊ ѳѳредилге номнарын, оон аӊгыда А. Солженицынныӊ «Иван Денисовичиниң чаңгыс хүнү», С. Туматтыӊ «Улуг аңның тыныжы» деп номнарын тыва дылче очулдургулаан.

Ол хѳй санныг ѳѳредилге номнарыныӊ, өөредилге-методиктиг сүмелерниӊ автору база тыва чогаал номнары-биле ажылдаарынга дузаламчы ажылчын кыдырааштарны тургузуп, башкыларның ажылынга улуг деткимчезин көргүзүп, үлүг-хуузун киирип, арга-сүмезин кадып чоруур дагдыныкчы башкыларның бирээзи.

Чечен чогаалга болгаш уран номчулгага сонуургалдыг, чогаадыкчы эге базымнарын эгелеп чоруур аныяктарны хаара тудуп, оларны чогаал теориязының билиглери-биле чепсеглеп, «Сорунза» аттыг чечен чогаал каттыжыышкынын билдилиг удуртуп чоруур.
Мария Амын-ооловна чоннуӊ хүндүткелин чаалап алган, бедик мөзү-бүдүжү, мерген чагыг-сүмези болгаш быжыг туружу-биле өскелерден онзаланып чоруур башкы, чогаалчы.

Барыын — Хемчик чурттумну

Амыдырал чаяаган
Ада-өгбем чуртундан
Уян-чараш аялга
Ужукталып бодараан.
Барын-чогун улежир
Баары чылыг чонумну.
Багай мени көдүрген
Барыын-Хемчик чуртумну.
✍✍✍
Демниг чаагай ажылын
Делгереткен чоннарны
Хөөмей-сыгыт ырызын
Хөглуг, омак бадырар.
Барын-чогун улежир
Баары чылыг чонумну.
Багай мени көдүрген
Барыын-Хемчик чуртумну.
✍✍✍
Тараажылар, дагжылар
Чылгычылар, малчыннар
Чыргалдыг бай оранын
Таалал ырга алгаарлар
Барын-чогун улежир
Баары чылыг чонумну.
Багай мени көдүрген
Барыын-Хемчик чуртумну.

Рубрика к 100 — летию Барун-Хемчикского кожууна

Кызыл-Мажалыктын культура ордузунун тудуунга улуг-хуузун киирген тудугжулар, малярлар

Кожууннун оран-сава тудуунга улуг-хуузун киирип чораан тудугжу бригада. Дыштанылга уезинде


Майны Биче-оол Салчакович

Биче-оол Салчакович — многогранный человек: краевед, исследователь петроглифов, художник-камнерез, учитель, знаток тувинской истории и этнографии, альпинист.
По инициативе Биче-оола Салчаковича, 18 декабря 1995 года был открыт Кызыл-Мажалыкский историко-археологический музей – филиал Национального музея Республики Тыва. Наскальные рисунки Сары-Даша стали основой экспозиции музея.
За время работы в музее им были организованы многочисленные мероприятия и выставки, направленные на расширение знаний о своем крае у подрастающего поколения, проводились уроки для школьников в целях реализации регионального образовательного компонента, экскурсионные туры на Шивээлиг-Даг, петроглифы Сары-Даша, к буддийским надписям и петроглифам Бижиктиг-Хая, Кижи-кожээ и Уттуг-Хая.
В 2008 г. он разработал проект по сохранению памятников истории и культуры в Барун-Хемчикском кожууне и защитил по нему Грант Председателя Правительства Республики Тыва. По итогам проекта был сооружен навес, ограждающий кижи-кожээ, известный в народе как стела Чингис-Хана, памятник VI-VIII вв. на территории сумона Бижиктиг-Хая Барун-Хемчикского кожууна.
За вклад в сохранение культурного наследия Тувы в 1999 году Б.С. Майны удостоен почетного звания «Заслуженный работник культуры Республики Тыва». Он отмечен и другими наградами, характеризующими его деятельность. За плодотворную работу по эстетическому воспитанию детей, успехи в педагогической деятельности награжден Почетными грамотами Министерства культуры СССР (1984), РСФСР (1988). За плодотворную работу по пропаганде среди детей украинского города Ровно рисунков тувинских детей, посвященных 40-летию Победы и 40-летию Советской Тувы, награжден Почетной грамотой Ровенского областного управления культуры Украинской ССР (1984). За сохранение культурного наследия отмечен нагрудным знаком Всероссийского общества охраны памятников истории и культуры (2012). Обладатель нагрудного знака «Победитель соцсоревнования – 1977».
В настоящее время Майны Б.С. работает в должности методиста отдела культуры, искусства, религии и краеведения Национального музея РТ.

Источник: https://kntuva.ru/peoples/390

#Салим_Сурун_оол_100_летие

Көк-көк даглар

Хөлегелиг, ылым-чылым, үн чок ышкаш
Көк-көк даглар аразынга төрүттүндүм.
Сарлык дозуп, өшкү ай деп – кадарчылап,
Чалымнарга, чуӊма ышкаш, маӊнап өстүм.
Көшкелерлиг, шип-ле шимээн, өлүг ышкаш
Хөлчок кадыр шорааннарже үнүп чордум.
Кожагардан, эткен сыын дег, хереп алгаш,
Хостуг үнүм – чүрээм ырын салып чордум.
Хөлүгүр көк, шип-ле шимээн, өлүг ышкаш
Көк-көк даглар, көөрге-ле, үн чок ышкаш.
Ырлаптар сен, олар сеӊээ улажыптар,
Ырак-чоокче ырын дораан тарадыптар.
Кара чаӊгыс ыраажыныӊ хөӊнү билир,
Кандыг хөӊнүн сөглексээр-дир, оортан болур:
Хөглүг чорда, даглар база хөглүг ырлаар,
Көскү-хөрээн хөлзээн болза, сен дег хөлзээр …
Оларда ыр, сенде ышкаш, чеже-даа бар,
Омак-сергек, шала муӊгак – кандыг-даа боор.
Ынак Тывам даглар-биле бүргеттинген,
Ырым – үнүм хаялардан дыӊзып үнген.
1969

Ыры апарган шулуктери

Кара-Холдун хандыкшылдыг чаражын аа!
Халак ынай мелегейни мени але.
Кастыым дугу агаргыже мынча ботка
Канчап манаа келбейн чораан кижи боор мен.

Суур баштыг кадыр-кашпал даглар коргеш,
Чурээм чуге холунде-ле ырлай бээр чоор?
Алаш хемнин мээге чык дээр соок суун ишкеш,
Анаа хейде эзирип каар кандыг аай чоор?

Ынчангаштын адап-сурап сенээ четкеш,
Ырым токтуп, чурээм хоореп турбаан деп бе?
Оскен-торээн кавайым боор Агым ышкаш
Озум-баарым кыймыннадып келбээн деп бе?

Кара-Холдун чуртташтыын аа. Канчаптар чоор?
Кадарчы-даа болгай-ла мен. Канчап баар деп.
Кара-Холум, азы сенээ артып каайн бе?
Кадай-кыстар таан-даа кайыын сенде чок деп?


Книги — юбиляры писателей нашего кожууна

40 лет

С.С. Сурун-оол. Избранное, в 2 томах. Тувкнигоиздат, Кызыл, 1974.

20 лет

С.С. Сурун-оол. Тывалаар кускун: Роман. — Кызыл: Тыванын ном ундурер чери, 1994. — 352 ар.

Бо романда чогаалчы репрессияга таваржып, актыг черге шиитирип чораан Салбак-оолдун хой талалыг ажыл-амыдыралын, ылангыя ону нугулдээн херечилерден ожээн негеп алыр дээш канчаар оралдажып турганын коргузуп турар.

5 лет

С.С. Сурун-оол. Тоожулар. — Кызыл: Национал школа хогжудер институт, 2019. — 640 а.

30 лет

Кужугет М. А. Сактыышкыным чадаганы : Шулуктер. — Кызыл: Тыванын ном ундурер чери, 1994. — 64 ар.